در این گزارش به مرور برخی از مهم ترین اقدامات بانک مرکزی در سال 1401 پرداخته شده است، چه آنکه بعد از حذف ارز ترجیحی در فصل بهار، دلار توافقی در اواخر خرداد رونمایی شد. همچنین بعد از تغییر ریاست بانک مرکزی ، موضوع سیاست تثبیت و دلار ۲۸۵۰۰تومانی و… مطرح شد.
به گزارش اقتصادنیوز، بانک مرکزی در سال 1401 تغییر و تحولات زیادی به خود دید. در این گزارش به مرور برخی از مهم ترین اتفاقات رخ داده در ساختمان شیشه ای میرداماد پرداخته ایم.
حذف ارز ترجیحی
در اردیبهشت ماه سال گذشته، حذف ارز ترجیحی در دستور کار دولت قرار گرفت و مابه‌ازای تخصیص ارز 4200تومانی برای واردات 15 میلیارد دلار کالای اساسی و دارو، یارانه نقدی 300 و 400 هزار تومانی پرداخت شد.
پیش از این حدود 60 میلیون ایرانی یارانه نقدی و معیشتی نزدیک به 100 هزار تومان دریافت می‌کردند و بعد از جراحی به یارانه‌بگیران دهک‌های چهار به بعد 200 هزار تومان اضافه‌تر پرداخت شد.
دولت تصمیم گرفت پس از چند ماه زیرساخت اعطای کالابرگ الکترونیک را فراهم آورد و جایگزین یارانه نقدی کند.
دلار توافقی متولد شد
از اواخر خرداد ماه و بعد از جلسه رئیس‌کل بانک مرکزی با صادرکنندگان پتروشیمی، دلار توافقی متولد شد، به این ترتیب صادرکنندگان مجاز شدند دلار حاصل از صادرات را (نه به‌نرخ نیمایی) بلکه به‌نرخ توافقی و نزدیک به بازار آزاد به صرافی‌ها عرضه کنند.
فروش «ارز سهمیه‌ای» با کارت ملی
بانک مرکزی همچنین با احیای کد 24 سرفصل مصارف ارزی، بار دیگر فروش «ارز سهمیه‌ای» با کارت ملی را مجاز شمرد که به ازای هر شماره کارت ملی حداکثر 2000 دلار ارائه می شد.
بانک مرکزی قربانی داد
علی صالح‌آبادی در تاریخ 8 دی 1401 پس از نوسانات ارزی در تهران برکنار شد. پیش از برکناری آقای رئیس، معاون ارزی او هم به دلیل بالا رفتن نرخ ارز و کاهش ارزش پول ملی در روز چهارشنبه 23 آذر 1401 برکنار شده بود.
بعد از تغییر رئیس‌کل بانک مرکزی، موضوع بازنگری در سیاست ارزی کشور مطرح شد. محمدرضا فرزین که در دولت احمدی نژاد یکی از مجریان هدفمندی یارانه‌ها بود به ریاست بانک مرکزی منصوب شد. وی در اولین اظهارات خود بحث تثبیت نرخ ارز در سامانه نیما در کانال 28500 تومان را مطرح کرد.
افزایش سقف ارز سهمیه ای تا ۵ هزار یورو یا معادل آن
بانک مرکزی در 5 بهمن در اطلاعیه ای از افزایش سقف ارز سهمیه ای خبر داد و اعلام کرد در راستای مدیریت بازار ارز و به منظور پاسخگویی به نیازهای مردم، امکان فروش ارز به مردم تا سقف ۵ هزار یورو یا معادل آن به سایر ارزها برای صرافی‌ها دارای مجوز معتبر از بانک مرکزی، از محل منابع خریداری شده مجاز شد.
دلار توافقی حذف شد
بانک مرکزی پس از تقریباً هفت ماه در تاریخ 5 بهمن 1401 ارز توافقی را حذف کرد.فرزین با این کار می خواست تا خریداران بتوانند بدون هیچ صف و نوبتی با مراجعه به صرافی‌های مجاز تا سقف پنج هزار یورو و معادل آن ارز دریافت کنند. زیرا اختلاف قیمت میان ارز توافقی و بازار آزاد در بسیاری از افراد انگیزه سفته‌بازی ایجاد می‌کرد.
به دنبال نوسانات افزایشی نرخ دلار، محمد رضا فرزین رئیس کل بانک مرکزی در روزهای ابتدایی اسفند ماه تصمیم خود برای کنترل نرخ ارز و شفاف سازی معاملات دلار را اجرایی کرد و تغییر و تحولاتی در بازار دلار اتفاق افتاد.
شورای پول و اعتبار که در تاریخ 11 بهمن ماه 1401، تاسیس و راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلا را تصویب کرد. بانک مرکزی هم در اولین روز اسفند اعلام کرد که مرکز مبادله ارز و طلا از 2 اسفند رسما کار خود را آغاز خواهد کرد.
کپی برداری فرزین از سیاست ارزی روسیه
آن طور که در رسانه ها آمده بود در این مرکز صادرکنندگان بزرگ، ارزهایشان را وارد می کنند و آن را به قیمتی بالاتر از نرخ ارز نیمایی و متعادل‌تر از نرخ‌های بازار آزاد به افراد متقاضی بفرشند.
در واقع بانک مرکزی در بسته جدید ارزی خود(مرکز مبادله ارز و طلا ) از تجربه روسیه که در بازگرداندن ارزش روبل استفاده کرده است، استفاده می کند.
حذف دلار و یورو در بازار متشکل
همزمان با ورود دلار مبادله ای در 2 اسفند 1401 ، دلار و یورو در سایت بازار متشکل به یکباره حذف شدند.
ارز سهمیه حذف شد
البته در همان روز روزنامه کیهان خبر داد که ارز سهمیه‌ای ۵ هزار یورویی هم در بسته جدید ارزی دولت حذف شده است.
حذف و اضافه فرزین در بازار دلار
در واقع حذف و اضافه فرزین از هفته اول بهمن شروع شد.بانک مرکزی در 5 بهمن 1401 پس از تقریباً هفت ماه ارز توافقی را حذف کرد تا خریداران بتوانند بدون هیچ صف و نوبتی با مراجعه به صرافی‌های مجاز تا سقف پنج هزار یورو و معادل آن ارز دریافت کنند. فرزین با این کار می خواست صف‌کشی مردم مقابل صرافی‌هارا جمع کند و سرو سامانی به بازار ارز دهد.
فرزین در توئیتی اعلام کرده بود «کلیه نیازهای واقعی کشور در مرکز مبادله ارزی تامین خواهد شد. با تشکیل مرکز مبادله ارزی کشور، نرخ ارز با توجه به منابع، مصارف ارزی و عوامل بنیادین کشف خواهد شد.»
موافقان و مخالفان مرکز مبادله
موافقان‌مرکز مبادله معتقد بودند این طرح می تواند مزایای گوناگونی از جمله کوتاه شدن دست دلالان و سفته بازان، شناسایی میزان تقاضای مصرفی- خدماتی و تقاضای پنهان، کشف قیمت بر اساس عرضه و تقاضا ،از بین رفتن صف در صرافی ها، حذف رانت، کاهش التهابات بازار ارز و … داشته باشد.
از سوی دیگر مخالفان می گفتند مرکز مبادله به تنهایی نمی تواند موجب تغییر پوزیشن بازیگران ارزی شده و دلار را به طور قابل توجهی کاهش دهد.این دسته از فعالان باور دارند دولت باید چشم اندازهای بلند مدت را تغییر دهد و با به کار گیری اقداماتی از جمله مجموعه ای از سیاست های داخلی و بین المللی(اقتصادی و سیاسی ) جهت انتظارات را کنترل کند.
تالار حواله ارزی
مرکز مبادله ارز و طلای ایران در قالب دو تالار مجزای تالار حواله ارزی و تالار ارز خدماتی فعالیت می‌کند و منابع لازم ارزی تالار حواله از محل صادرات شرکت‌های صنایع پتروشیمی، مس، معادن، فولاد، پالایش نفت، قیر تامین می‌شود و ارز حاصل از صادرات سایر صادرکنندگان در تالار حواله ارزی مرکز مبادله ارز و طلای ایران تامین و جهت فروش به واردکنندگان عرضه می‌شود.البته ارز موردنیاز شرکت‌های دارویی، تجهیزات پزشکی و کالاهای اساسی همچنان با نرخ ۲۸۵۰۰ تومان در سامانه نیما تأمین می‌شود.
تعیین قیمت ارز در مرکز مبادله ارز
آن طور که در خبرها آمده بانک مرکزی، اطلاعات و جزئیات صادرات و صادرکنندگان را در اختیار دارد و از این طریق صادرکنندگان را موظف کرده است که تمامی ارزهایشان را به جز مواردی که مشخص کرده است، وارد کشور و این مرکز کنند و به دیگران بفروشند.
۶۸ نیاز خدماتی در مرکز مبادله
بانک مرکزی اعلام کرده است که ۶۸ نیاز خدماتی مانند ارز درمانی، ارز دانشجویی، ارز ماموریت، ارز مسافرتی، ارز شرکت‌های هواپیمایی داخلی، ارز شرکت‌های ترانزیت زمینی و دریایی و سایر موارد ارزی شناسایی شده است که در این مرکز می‌توان تحت این عناوین ارز دریافت کرد.
برگشت دلار توافقی و سهمیه ای
در 6 اسفند با گذشت یک ماه از توقف خرید و فروش توافقی ارز در صرافی‌ها و بحرانی‌تر شدن وضعیت بازار ارز، طبق تصمیم بانک مرکزی خریدوفروش ارز توافقی از سر گرفته شد. همچنین دلار سهمیه ای در روز مذکور دوباره به مدار برگشت.
آخرین سیگنال بانک مرکزی در سال 1401
بانک مرکزی در 28 اسفند در بیانیه‌ای از گشایش‌های ارزی و توافق با کشورهای عربی از جمله عربستان و امارات در این زمینه خبر داد. در این بیانیه آمده بود:«موفقیت ایران در عرصه سیاست خارجی و سیاست اولویت ارتباطات موثر با همسایگان از جمله توافق با کشورهای عربی علی‌الخصوص توافق با کشورهای عربستان و امارات گشایش‌های ارزی خوبی ایجاد کرده است به طوری که در روز شنبه 27 اسفند ماه رشد عرضه درهم در مرکز مبادله منجر به مبادله 630 میلیون درهم گردید که با تداوم و رشد معاملات درهم، کلیه تقاضاهای درهمی تامین خواهد شد.
مذاکرات فشرده تیم بانک مرکزی با کشورهای مذکور و هم‌افزایی عملیاتی دستگاه دیپلماسی با تیم اقتصادی دولت، نتایج مثبتی در ارتباطات بین بانکی و حصول نتایج ملموس ایفا کرده است که مکمل سیاست‌های ارزی بانک مرکزی خواهد بود. دیپلماسی اقتصادی دولت از طریق ایجاد کانال‌های مالی جدید، ایجاد خطوط اعتباری و سرمایه‌گذاری کشورهای عربی افق‌های روشنی برای مدیریت بازار ارز در آینده نزدیک را رقم خواهد زد.
بانک مرکزی جمهوری اسلامی، به منظور مدیریت عملیات ارزی این توافق در ایام نوروز سال 1402 تعطیل نخواهد بود و علاوه بر این، شعب ارزی و صرافی‌های منتخب نیز در این ایام به مردم شریف ایران خدمات‌رسانی خواهند کرد.»
